Fødsel i det fri

Tre lam kom til verda ute ein ettermiddag.
Og det er ikkje til å komme bort frå: Å bli fødd er ei nokså klissete og slitsam affære.

Outsiderar

«Dei som bur på gard er alltid outsiderar. Nesten alltid.» Trettenåringen hadde igjen komme med ei av sine sylskarpe analyser. Med den nybakte ungdommen sine fininnstilte antenner hadde han full kontroll på dei sosiale silingsmekanismane. Vi var på veg heim frå fotballtrening og hadde sett av ein treningskompis som også budde på gard, men litt nærare sivilisasjonen, som gutungen uttrykte det. Om denne kompisen også var definert som outsider, vart ikkje eintydig slått fast.

«Det er vel mest opp til deg sjølv og korleis du er,» prøvde eg å argumentere. «Det er korleis du oppfører deg som betyr noko, ikkje kvar du bur.» Sa den rettlærde mora, men hadde fått noko å tenkje på. For antakeleg har han eit poeng. «Bonde» er ikkje nokon heiderstittel, og vår samtid har flytta seg eit stykke frå verdsbildet i Bjørnsons bondeforteljingar. Det er kanskje tydelegast og mest brutalt i den hårfine balansen mellom «inne» og «ute» i ungdomsmiljøet. Det er ikkje berre hårsveis, klede og sko som plasserer deg, men kven foreldra dine er, kva bil dei køyrer og kvar dei bur.

Men det ligg meir eller mindre tydeleg under også i den voksne sosiale rangeringa. Folk som bur på gard i vår moderne tid er antan eit etterslep av gammeldagse heilblods-bønder i fjøsluktande kjeledress på butikken, eller tilflytta bonderomantikarar med urealistiske draumar om eit økologisk liv på landet med katt og kaniner. Høgast mellom dei låge på bonde-rangstigen er vel ressurssterke akademikarar frå austlandet som flyttar til ei avfolkingstruga øy på vestlandet og reddar skulen, folketalsutviklinga og utdanningsnivået i det stakkars lokalsamfunnet der ute. Elles er det vel så som så med statusen.

Nokre av oss finn ei viss glede i «kjerringa mot straumen»-fakter. Både fordi vi rett og slett er nokså avvikande på ein del interessefelt, og likar sauer, speidarliv, nynorsk og korps, men også fordi det er noko tilfredsstillande i å følgje si eiga nase. Så håpar vi at vi er normale nok til at vi kan fostre opp etterkomarar utan varige mein, sjølv om dei til ein viss grad må slite eit stykke nede på den sosiale rangstigen. Og forhåpentlegvis kjem det noko godt ut av det, der både småbrukarsonen og sentrumsungdommane til sjuande og sist kjem bak maskene og kan bli ståande igjen med kvarandre som vener, ikkje som statusplasseringar.

Det vakre og det vonde

This gallery contains 4 photos.

Det var fredag 20. april, ca. kl. 13. Sauer og lam var komne ut på grøn eng for første gong. Dei små hoppa og spratt og oppdaga ei heilt ny verd – bokstaveleg tala. Den kalde nordavinden hadde sleppt taket, … Les meir →

Lamme-lukke

Ein 7 år gamal nevø har vore på lamme-helgebesøk, med voldsom entusiasme. Han har sett, klappa og halde dei krøllete små med stor fryd. Han har gått med mjølbøtta og vore med på foringa. Han sprang i fjøsen for å passe på om det var lamming på gang, og han fekk sitje på traktoren og vere med og gjødsle med kunstgjødsel på bøen.

Han har vore med på lamming, og opplevd både at den nyfødde overlevde med knapp margin, og at eit lam døydde i fødselen. Han har fått sitt eige lam, etter å ha framført ynskje om det med forlegen mine, og han har stolt late det bli oppkalla etter seg. Stor stas!

«Eg gledar meg sånn til i dag!» var hans første kommentar då han vakna andre dagen.
Han venta tolmodig til onkelen omsider vart ferdig med søndagsfrukosten og skulle i fjøsen. Om ettermiddagen reiste han heim med besteforeldra, godt nøgd i baksetet.
Ut på kvelden kom det Facebook-melding frå mor: Om vi hadde eit bilde til den stolte lamme-eigaren?

Det hadde vi ikkje sånn utan vidare, men dagen etter gjekk vi i fjøsen og fekk arrangert eit bilde med den utvalde, bortadopterte lammejenta. Takkseiingar kom raskt som svar, og vi forstod det slik at guten var godt nøgd.

Så enkelt å glede ein 7-åring i lammetida! Alle born skulle hatt lovfesta rett til kontakt med dyr, og alle skulle oppleve nytt liv i ein lammefjøs ein gong i livet.

Lamming!

Høgdepunktet i småbrukaråret er nådd: Dei første lamma er komne.
Tre bittesmå, sjarmerande, brunkrølla vesen som tok steget ut i verda litt før dei var venta. Livsdyktige, flinke til å suge, utan komplikasjonar. Nytt liv, midt i påska.

Dagen etter kom det fire til. Vi hadde fulle hyre med å halde tritt, ha oversikt og lage føde- og barselbingar. Hektisk tid, men så kjekt. Til og med dei kule tenåringane smeltar ei lita stund og tykkjer det er stas med dei søte små.

Det var ikkje så lett å få skikkelege bilde inne i bingen, så dei finaste motiva får vente til dei slepp ut på grøn mark.

Påske og påminning

Det dukka brått opp ei melding. På Facebook, innimellom påskerapportar om skiturar og appelsiner, uvesentlegheiter, solbriller og tøysebilde, låg ei pressemelding om eit dødsfall.
Ein velkjend og verdsett person var brått gått bort. Uventa, frå ein dag til den neste. Tankane stoppa opp, det kunne ikkje vere mogeleg!

Han var ein ressursperson som har gitt 110% av seg sjølv. Eg kjende han gjennom speidararbeidet, vi har vore på fleire leirar i lag, som leiarar for kvar vår gruppe. Han har fått til fantastiske ting med ungdomen, hadde store vyar og evne til å gjennomføre dei. Ein person med både hovud og hjarte på rette staden. Og no: Borte.

Vi vart rivne ut av det sjølvsagde livet. Det var lenge sidan vi hadde ofra særleg mange tankar på påska sin eigentlege bodskap, om liding og død og nåde. Det har vel ikkje vore nødvendig. Livet har gått sin gang, med appelsiner og sol og alt som høyrer til. Trygge i vår vesle verd. Truleg for trygge, og modne for ei påminning. Livet er skjørt og usikkert. Vi veit ingenting om framtida, berre om det vi gjer her og no. Vi er inne i den stille veka, og brått vart vi stille.

Her har vi gått og lurt på kva vi sjølv gjer med livet, om vi har gjort dei rette vala, om vi får nok ut av det, om det kastar av seg i eit livstidsperspektiv (jfr. førre innlegg).
Kanskje er sjølve spørsmålsstillinga feil. Det handlar truleg ikkje om kva livet kastar av seg for oss, men om kva vi kastar av oss i livet. Vi har mista ein ressursperson som kasta mykje av seg. Det vart ei påminning i påska om livet og dei store spørsmåla.  La oss tenkje litt meir på dette.

Med livet som innsats

«Pappa jobbar 24/7!» stønna trettenåringen hovudrystande. «Ja, han gjer det,» var det einaste eg kunne svare. Eg hadde ein trong til å forklare, skape ei meining i det han opplevde som meiningslaust. Den heilt korrekte observarsjonen av at far hans jobbar døgnet rundt.

No er det sjølvsagt ikkje heilt sant, sånn bokstaveleg talt. Han søv litt innimellom. Men elles er livet hans fylt av arbeid. Det same kvar dag: Heim frå jobb i Førde ca. halv fem, middag og ein halvtime på sofaen. Så er det ut i sitt eldorado av vedlikehalds- og framdriftsprosjekt – det er berre å velje og vrake. Det er skogsarbeid og vedkløyving, VVS-anlegg for hyttefelt, diverse (evige) ryddeprosjekt, fjøsstell, snart dyrking og lamming….og ein heil masse anna som berre han sjølv har oversikt over.
Og så ei mengd uoppfylte, meir eller mindre uttalte forventningar frå kjerring og ungar om andre ting som han burde ha gjort. Skiturar, fisketurar, småreparasjonar, overhaling av syklar, vasking og reparasjon av bilar, samtaler i sofaen…. Stakkars mann.

Men når han får medlidande spørsmål om det ikkje vert i meste laget, er svaret:
«Det er dette livet skal brukast på, og det skal vel syne att noko etter oss når vi dauar.»
Korleis forklare trettenåringen dette? At foreldra hans har valt seg eit livsprosjekt, og at toppen av meiningsfylde er å jobbe mot målet, i den grad reimar og tøy held. At denne garden ikkje berre er ein buplass, men at det å utvikle den vidare er sjølve livsinnhaldet.

I hans hovud rimar det ikkje. Det er så mykje anna ein kan bruke livet på her i verda. Reise ut, oppleve byar og land, møte menneske, slappe av,  dyrke fritidsaktivitetar og leite etter nye opplevingar.

Kanskje kunne eg ha samanlikna det med ei leikegrind, eller ein sandkasse for vaksne menn. Råstoff til å skape noko ut av, sjå framgang og utvikling i.
Hadde han vore eldre, kunne eg ha samanlikna det med ekteskapet: Det handlar om å gjere eit val i livet, å bestemme seg for at dette er det rette, det ein vil satse på. Så får ein stå ved det, og skape meining i det undervegs.

Kanskje kunne eg òg ha fortalt om den svenske psykologen Erik Homburger Erikson, som har laga ein teori om menneskets utvikling. Han hevdar at livet går i fasar, og mennesket utviklar personlegdomen sin ved å gjennomgå ulike stadium etter som livet går. I voksenalderen er det som skapar meining og identitet å skape noko, å ha tilført noko. Det vaksne mennesket har behov for å utvikle produktivitet, kjenne seg nødvendig, og gjennom dette oppnå identitetsopplevinga «Jeg er det jeg gir videre». (Jerlang, Espen (red): Utviklingspsykologiske teorier – en innføring. Gyldendal 1993)
Då kunne eg ha peika på at far hans må vere sjølve kroneksemplet på livsopplevinga til Eriksons vaksne menneske, og finn meininga si i det han skaper.

Kanskje burde eg også ha sagt noko om at av og til er det ein tvil. At det gneg litt, sjølv i far, når kameratane går Birkebeinaren eller deltek i sykkelløp medan han sjølv tømer ein møkakjellar eller kløyver dei siste kubikkmeterane med ved. Når det sig inn i oss i si fulle breidde, dette at det er på livstid. At det er heile livet vårt vi har valt å legge i potten i dette prosjektet.

Men før eg fekk sagt noko som helst, var trettenåringen ferdig med saka og vidare til neste tankerekkje. Truleg like greitt. Han må uansett skjøne det sjølv ein gong. Kanskje.