Tørrhøy!

Vårherre og Eli Kari Gjengedal har sett på oss med milde auge. Vi fekk akkurat nok godver til å få resten av høyet tørt på kverv, før regnet kom. O, glede!
Slåtten vart unnagjort på rekordtid. Finlesing av yr.no, eit par dagar med godvèr, ein hardt arbeidande småbrukar, ein gammal traktor og ei høyvendemaskin, så var det i boks. 
Høyet var køyrt i hus ein vakker midtsommarkveld, vindane var milde, og regnet var ikkje meldt før neste morgon. Vi raka oss til såre hender, og traktoren gjekk til langt på natt. Neste dag kunne vi kvile på laurbæra, ete vaflar og sjå på regnet med godt samvit.

Slått

I slåtten møtest den nye og den gamle tida her på bruket. Først kjem eit innleigd monster av ein traktor som fresar rundt på bøen og legg alt flatt i løpet av overraskande kort tid. Att ligg graset i stilige render, klar til å slukast opp og rullast saman. For neste dag kjem monstertraktoren att, med ein ny, avansert reiskap på halepartiet. Han syg opp graset og formar det til runde ballar, før enno ein diger traktor tek over, og viklar maskinelt og forskriftsmessig i kvit plast. Eit nytt traktoregg er produsert. I løpet av til saman 2-3 timar er heile arealet snaua, og ballane ligg pent opplina ved vegen.

Så kjem andre kapittel: Hesjing.
Sjefsbonden insisterer på å hesje, kvart år. Alternativt kverve, men høgtrykksperiodane på vestlandet er slett ikkje til å stole på, så då er det sikrast å hesje.
Fram med slåmaskinparken, ein Agria 1963-modell og ein 1982-modell. Greitt å ha to når den eine må parkerast for reparasjon, og det skjer titt og ofte. Denne gongen var det kniven på 82-modellen som knakk, etter for mange sveisingar og trøyttleik i metallet. Ingen veg utanom, ny kniv må kjøpast inn.

Men han rakk å slå ned nok gras til at hesjinga kan starte, heldigvis. Massey Ferguson 1971-modell går som ei klokke, og køyrer graset fram i passelege dungar. Folket vert mobilisert, til allmenn gremming frå den yngre garde. Nokre snor seg unna med tendensar til grasallergi, medan dei friskmelde må til pers. Staure hol, setje i staur, legge på streng. Her er det godt å ha ein son i rette alderen, som kan blidgjerast med litt traktorkøyring og elles gjere nytte for seg som strengbunt-viklar. Eit minimum av hesjing kan ein kanskje òg tyne ut av han, før vegen går tilbake i dekning framfor dataskjermen. Tyngda av hesjinga lyt far ta seg av sjølv, med noko hjelp frå bondekjerringa si. Det blir vel mest til moralsk støtte, men litt får vi no lagt oppi så lenge ryggen held.

Det beste med å hesje er lukta. Ferskt gras har ei lukt som ein ikkje legg så nøye merke til der og då, men som samlar opp minne. Når den lukta kjem att, mange år etter at ein kjende den første gongen, er den som ein prosjektør som hentar fram bilete i det indre landskapet. Det er eitt bilete som kjem att kvar gong eg hesjar, og det er av mormor Sofie i gult hesjeforkle av gammaldags, tjukt regnklestoff.

Mor mi voks opp på ein brattlendt gard der all grasmarka låg i bratte bakkar nedanfor tunet. Traktor var uaktuelt. Graset vart slege med slåmaskin, hesja og ført i hus med vinsj eller hest og slede. Kvar sommar (slik hugsar eg det i alle fall) skulle vi vere med og hjelpe til, saman med bestefar, bestemor og eit par onklar. Det var endelause mengder med gras og heser som skulle fyllast, og det regna ofte. Mormor Sofie var rund i kroppen, og det må ha vore tungt å stå med det gule, stive forkleet og løfte på det tunge, våte graset i dagar og veker om gongen.

Så når eg står og hesjar på min vesle del av våre 2-3 hesjar for sesongen, så kjem ho alltid opp for meg i tanken, og eg ser henne for meg med riva, det vesle huset i dei bratte bakkane og vinsjen som kvein inn på låvegolvet med høylass. Og eg veit korleis ei hes skal sjå ut, korleis strengen skal viklast, kor tjukt graset kan leggast og kor kjekt det er for småungane å krype gjennom under nedste strengen. Utan å eigentleg vite det, veit eg korleis gras luktar når det er nyslege og når det er tørt, korleis det kjennest når graset klør oppetter armane i lag med svette og regnvatn, og korleis det er å trakke høyet på sleden og sitje på lasset og sjå fram på ein brei hesterygg.

Den gamle fjordmerra fekk vi forresten overta då bestefar vart gamal og utsliten enkemann, og då måtte eg som fjortenåring ta meir aktivt del i slåtten. Men det får vere ein annan historie. Uansett er dette noko av det som ligg i botnen når vi i dag står her og hesjar i år 2012, med kjapt produserte traktoregg på eine sida av vegen og gamaldagse heser på den andre.

Det er godt for oss med moderne monstertraktorar som frir oss frå mykje slit og strev. Kan hende er det òg godt for oss med litt hesjing, som pressar gjennom eit minimum av arbeidstrening for den elektronikkbaserte ungdomen, minner oss på tida som har vore og hjelper oss å hugse lukta av gras.

Grøftegraving 2

I mai stod husbonden i snøføyka og grov i ei grøft på Klævoldsneset ( sjå innlegget Grøftegraving), og det heile såg noko moalaust ut. Men ein dag uti juni kom han inn døra med eit fornøgd glis og forkynte at begge grøftene var lukka og ferdigstilte. «Det har vore som eit verkande sår i årevis», konstaterte han, og såg seg råd til å kvile ørlite på laurbæra.

No ligg heile området der brunsprøytt med brakkemiddel, klart for pløging. «Skal berre plukke litt stein og småtteri først». Ein halv siger, og ei påminning om at mål vert nådde og ting går framover, det tek berre litt tid. Og lurer du på kvifor det var så om å gjere å få dyrka dette området, som i jordbrukssamanheng må seiast å vere temmeleg marginalt, så er ikkje det eit tema. Det er ei æressak, og eit må-mål på sida av alle kyniske kalkylar. Så då pustar vi andre ut i solidaritet, glade over å ha stroke dette punktet på gjeremålslista, der det har stått og plaga oss i minst fem år. O, glede!

Jordbær og prestekragar

Brått var det der. I forbifarten, på veg til klessnora med ei ny ladning klesvask, openberra det seg tre-fire raude jordbær i skråningen. Dei voks på nokre stakkars små jordbærplantar som har blitt sett ned innimellom vintergrønt og staudar, som ei naudløysing i mangel på skikkeleg jordbæråker. Der står dei kvart år og kjempar mot uttørking i den sørvende skråninga. Og no, den 16. juni, var det altså modna jordbær.

Det kom heilt brått og uventa på meg.  Sommarmodusen var ikkje slått på. Skuleferien var ikkje begynt, og fridomskjensla hadde ikkje slått inn. Og då tenkjer ein heller ikkje på jordbær. For jordbær er sjølve sommardraumen i eit nøtteskal. Reiseradioen på NRK, humler og blomsterange, lettlurte idèar om soling og strandliv og bading i sjøen og mild vind i håret og jonsokbål og vi skal ikkje sova bort sumarnatta. Då er det at ein skal stå i åkeren og plukke sesongens første jordbær, og sanseapparatet skal grøsse i fryd over den raude, søte lukka.

Og så kom det i staden kasta på meg, ein grå, overskya og blåstrig laurdag full av tortimelege arbeidsoppgåver. Motivasjonen for husvask og klesvask var berre so måteleg. Husbonden var i full sving med vedmaskina, og den dundra og slo i bakgrunnen. Gutane og bestefaren var i gang med beising av sperrestove, og mor gjekk og sulla med evighetsarbeidet i heimen, det som aldri viser att. Tankekverna med alle gjeremåla som ein burde rekke var komen i gang. Den jobba med å finne den minst ufornuftige rekkefølgja og prioriteringa, og med å forsone seg med den lange lista over det ein ikkje kom til å rekke i dag heller. Det som vart sett på lista over gjeremål for sommarferien, som frå før var faretruande lang. Vi var rett og slett på veg inn i ei god, gammaldags, sjølvmedlidande felle av husmormismot og småbrukarkoneoverarbeidingssyndrom, då dette nemnde bæret openberra seg.

Det var heilt feil. Jordbær no? Her? Klesvaskbaljen vart sett ned. Jau, det var nesten heilt raudt. Absolutt etande. Det fekk stå til, sjølv om ramma ikkje stemte med originalbiletet i hovudet. Men smaksløkane tok ikkje omsyn til vèrlag og omstende. Refleksen slo inn med det same. Auga lukka seg, eksplosjonen i ganen spreidde seg, og i eit glimt var eg 10 år og stod i barndomens jordbæråker bak huset på Jølster, og opplevde den momentante lukka av sommar.

Det skjedde noko med sanseapparatet. Sommarmodusen vart slegen på, auga opna seg og konstaterte at det faktisk var sommar, skuleferie og sol eller ikkje. Då golva var vaska kom eg meg ut av husarbeidets fangtak og sette i gang med å plukke rabarbra ved veggen på gamlehuset. Rabarbragraut skulle det bli. No var det indre lerretet spent opp, og assosiasjonane til rabarbra romma farmor Besta i den småblomstrete kjolen sin på slutten av 70-talet og rabarbramotiva i Nikolai Astrup sine måleri frå Jølster. 

Ved husveggen voks det òg eit hav av prestekragar, som eg ikkje heilt hadde lagt merke til før. Det bølgja av kvite blomar langs heile den gamle muren og bortover i den uslegne delen av hagen. Så vart det til at eg dukka ned i det kvit-gule blomehavet og plukka ein rikeleg bukett, gjekk inn og fann vase og plasserte den på kjøkenbordet.
Meir skulle det ikkje til. Bakgrunnsbiletet på den indre skjermen var skifta. Moduset var endra. Blikket løfta seg ut over den velkjende utsikta over den blå Sognefjorden og det grøne graset. Husmormismotet gjekk over i øyeblikksopplevingar, sanseapparatet var skrudd på og det lyste grønt i den indre PÅ-knappen. Sommaren var visst komen.

Sesongopning

Støylssesongen er opna! Årets første besøk vart ein dagstur i kaldt og vindfullt junivèr. Tenåringane var merkeleg lette å overtale, grillpølsene vart pakka i sekken og hunden fryda seg.
Det nesten-ferdig-restaurerte selet tok imot oss, og alt var som det skal vere: Kaldt før vedomnsvarmen sette seg i veggane, alle svoltne etter turen opp, far henta vatn i grova og mor kokte Toro-gryte med grillpølser. Stemninga merkbart stigande etter som maten kom på bordet og omnen fekk opp stimen. Sjokolade og eplebåtar til dessert, middagskvil med eller utan teikneseriar.

Dagens høgdepunkt: Fisketur i elva for far og søner. Fram med makkeboks og spade, og grave etter makk i komposthaugen. Fornøgde utrop når makken aular under spaden.
Hente dei gamle, heimelaga fiskestengene i fjøsen, beståande av ei tynn, avsaga bjørk med taum og angel. Ta med hund og kniv og setje av stad.

Mor melder seg friviljug til å vaske opp, med baktanke om fredeleg middagskvil i einsemda. Finne fram plastbaljen, tøme opp varmtvatn frå panna på omnen, vaske med kost det velbrukte bestikket, plastkoppar og tallerkar av blanda typar. Hente panna som stod i bløyt i elva, berekne forbruket av varmt vatn slik at det skal rekke til nødvendige utskiftingar i vaskebaljen.

Krølle seg saman under ullteppe på sofaen, med ull-lubbkledde føter nærast omnen. La seg dysse av duringa frå varmen som brenn der inne, og høyre ingenting anna.
Fyre litt meir, koste golvet, rydde i kle og eignelutar. Ta imot fornøgde fiskarar som kjem att med gode smil og seks små aurar på ein pinne. Høyre på referatet om kor mange som beit på, kor mange som datt av, kven som fekk kor mange og kva slags ukvemsord tenåringane har mora seg med å slenge etter kvarandre.

Betrakte dei hengslete unggutane som finn fram medbrakt brød og ein overvintra nugattiboks frå skuffa, hiv innpå nokre skiver og litt fleire teikneseriar før heimturen. Tenkje litt på utviklinga sidan den første kaotiske turen hit då dei var fire, og gle seg over at nokre enkle gleder framleis er gode nok for dei elles så moderniserte ungdomane.

Traske heimover over myrar og på velkjende stigar, langsmed elva og ned den bratte brekka til Vadheim. Setje seg i bilen med hund og husbond og lattermilde, kranglevorne søner, og vere mo i beina og glad i sjela. Finne fram dei seks små aurane frå isboksen i sekken, skrape, salte og steike dei. Lage eggerøre etter bestilling frå sonen (som ikkje likar fisk, men likevel reinskar og et ein heilt frivilleg fordi den er sjølvfiska), kalle saman gjengen til kveldsmat og takke for turen.

Samtaler i sola

Sommaren streifa innom i førre veke, ei openberring av sol og varme så vi mest ikkje trudde det var sant. Tilfellet ville at det på same tid opna seg heile to sjansar til å sitje i kveldssola og la praten gå med gamle kjenningar, damer som ein ikkje møter så ofte.

Der sat vi, på ein terasse med utsikt over fjorden den eine kvelden, og i ein vakker, stor hage eit par kveldar seinare. Det var akkurat passeleg varmt, sola steikte ikkje for mykje og ikkje for lite. Det var ikkje plagsam vind, kalde gufs, mygg, masande ungar, telefonar eller andre uromoment. Heilt uforstyrra kunne vi møtast og oppsummere liva og tankane våre i løpet av eit par timar.

Det er eit privilegium å treffe att gamle kjende. Dei som du var saman med i ungdommen, kanskje heilt frå barndomen. Dei du har gått i klasse med, vore i korps eller kor med, opplevd folk og festar og turar med. Dei som kjenner heimbygda, menneska, forholda, lærarane, stadane, hendingane frå den gong då. Dei som ber med seg dei same minna, har gått den same vegen, gjort ulike, men liknande erfaringar som deg. Ein får så mykje gratis når ein treffer igjen slike menneske. Det er ein heil bank av felles kunnskap og erfaring som kan hentast fram og brukast som ramme.

Så oppdaterer vi kvarandre på siste utvikling, fortel om born, arbeid, interesser, prosjekt som vi tenkjer på. Oppdagar at vi har tenkt tankar som er i slekt med kvarandre, drøymt draumar, overvunne utfordringar og opplevd vanskar som liknar kvarandre. Kjenner att den gode kjensla når sjeler møtest på bølgjelengde, og samtalene tvinnar seg inn i kvarandre, rullar framover av si eiga tyngde og finn eit engasjement som tek form der og då. Strålestunder i sola.

Desse soldagane vart ei overrasking. Vi visste ikkje kor hardt vi hadde pansra oss mot kulde, regn og mørke i månadsvis. Korleis vi hadde stålsett oss mot stress og påtrykk frå ymse kantar. Korleis vi hadde krumma nakken, halde inne pusten, festa skuldrane permanent i ei umerkande unormal høgde. Eigentleg ikkje tort å tru på alvor at det skulle bli varme og late dagar igjen.
Så kom dei, med velsigna, gode samtaler i sola. Dei kan vi leve på i kvardagar med nordavind, både solstrålane mot huda og gledesstrålane mot sjela.