Det slår ikkje feil. Det er det same kvart år: Novembermørket senkar seg, folk tek til å snakke om jul, butikkane plukkar fram nissar og peparkaker, og eg heng ikkje med. Når eg omsider finn tida mogen for å kaste meg på julebølgja, er det nesten for seint, og det endar med stress og bekymring. Planer skal leggast, gåver skal pønskast ut og skaffast, kaker skal bakast, hus skal vaskast – alt medan skulekvardagen og rettebunkane går sin evige gang og fyller timar og tankekapasitet.
«Senk skuldrane!» seier livsledsagaren, som har sett det same fenomenet utspele seg kvar desember i nokon-og-tjue år, og veit kva han har i vente. «Slapp no av, det går nok bra!» Utan at det hjelper nemneverdig. Det blir eit kappløp med tida, ei pisk over skuldra, hundre må-ting som pesar i ryggen som trekkhundar. Då er det at eg trøstar og korrigerer meg med ei forteljing frå Mummidalen.
Etter å ha gjennomført to rundar med småbarnstid er eg blitt ein trugen beundrar av Tove Jansson, som skapte Mummitrollet og universet hans. Medan filmane på barne-TV og historiane i billedbøkene stadig gjekk i reprise medan dei ulike ungane voks opp, såg eg fleire lag og djupner i dei enkle forteljingane. Og etter kvart vart eg overtydd om at Tove Jansson slett ikkje skriv berre for born. Det er her min faste førjulsterapi kjem inn i bildet.
I forteljinga «Granen» vert Mummifamilien brått vekt av Hemulen midt i vintersøvnen sin. Han trampar inn frå det snøkledde landskapet og stønnar og ber seg fordi jula kjem, og «jeg har ikke fått tak i noen ting og ikke ordnet noe (…) og alle løper rundt som gale og ingenting er ferdig…». Full av sjølvmedlidande stress ausar han ut all sin frustrasjon over den uvitande, nyvakna familien. Mummitrolla plar alltid sove heilt til våren, og har aldri opplevd verken snø eller jul. Men no, når dei først er vekte, må dei opp og sjå kva som er på ferde.
Dei får med seg berre lausrivne bitar av det som skjer, men registrerer at Hemulen, tanta hans og nabokjerringa Gafsa fyk bekymra og forkava rundt, fordi jula snart skal komme. Dei må skaffe eit grantre, få pynta det, lage mat og skaffe til veie gåver. Alt i ein forkaveleg fart, med betydeleg irritabilitet og heilt utan teikn til glede.
Mummitrolla, som manglar all erfaring med juleførebuingar, tolkar situasjonen dithen at det er ei katastrofe nær føreståande. Eit trugande uhyre kalla Jula kjem snart, og ho blir fælande sint og kan komme til å ete dei opp dersom ho ikkje får eit vakkert pynta grantre, gåver og mat. Så då er det ingen veg utanom; dei må også få tak i desse offergåvene for å unngå å bli tekne av katastrofen.
Dei set i gang etter beste evne. Grantre vert skaffa og pynta med saker og ting som vert funne i skuffer og skåp. Mummimamma strevar og kokar og diskar opp med godsaker som vert sette ut i snøen ved grana, saman med det dei klarer å skrape saman av gåver. «Så satte alle seg ned i snøen og ventet på katastrofen.»
Men timane går, og ingenting skjer. Dei einaste som kjem, er nokre stakkarslege, svoltne og frostige småknøtt som vert tiltrekte av matlukta og lysa frå Mummitrolla si gran. Til slutt vert familien leie av å vente, og bestemmer seg for å gje maten, gåvene og juletreet til dei stakkars småknøtta. Sjølv går dei tilbake til vintersøvnen sin, utan at den forventa hevnen frå Jula kom, og dei skjønar framleis ikkje kva det er som har skjedd. «I hvert fall er jeg ikke redd for julen lenger,» sa Mummitrollet. «Hemulen og Gafsa og tanten må ha misforstått det hele på en eller annen måte.»
Og Hemulen, Gafsa og tanta er vel eigentleg oss, det. Tove Jansson set opp ein spegel for oss, og vi ser at vi har gått i same fella som Hemulen og lagnadsfellene hans, og fått eit samanbite panser av stress utanpå julegleda. Som dei gjer vi oss rett og slett blinde for kva jula er; ikkje eit uvesen som må tilfredsstillast, men glede for dei små sjelene som treng lys og varme. Våre eigne inkludert.
Sonja på Klævold 