Sivilisasjonens grep

«Ja, de treng vel ein tur opp her til sivilisasjonen av og til.» Replikken fall i eit selskap i Førde, vår næraste by. Det var heilt sikkert ikkje vondt meint, men det skurra i øyregangane. Sivilisasjonen, kor er den?

Då eg starta å skrive denne bloggen for eit års tid sidan, skulle det vere ein uhøgtidleg kanal for meir eller mindre humoristiske ytringar om det å busetje seg på eit småbruk ute i distriktet. Det første innlegget heitte Rapport frå «der ute», og skildra nettopp møta med sentrumsdamene – kjekke og venlegsinna på alle måtar, men med hyppige replikkar som «Korleis går det der ute (les: i hutiheita)?»

På det tidspunktet var det vel mest eit oppgitt skuldertrekk over litt tankelause talemåtar, og eg tenkte vel eigentleg ikkje at det spegla haldningar som stakk så djupt.
Men kanskje viser dei tankemønster som ligg som sementharde riller under fernissen av fridom, likskap, brorskap og distriktspolitikk.

For i år ser vi «her ute» i distrikta meir av sivilisasjonens sanne og brutale ansikt. Dei vidaregåande skulane skal under kniven, og vi kjenner sablane rasle over hovuda våre. Sivilisasjonens byggmeistrar vil gjerne sende dei to fjortisane mine, og alle klassekameratane deira, på hybel til Førde om eitt og eit halvt år. Niandeklassingane som no fjasar rundt i skulegarden i Høyanger og leikar som born, skal i så fall – alle som ein – sendast ut av heimane sine om 18 månader. Og alle deira småsysken og yngre vener, i sin tur.
Desse uferdige, halvmodne, ustrukturerte, surrete, vinglete ungdomane som stendig må vekkast, påminnast, oppdragast, korrigerast i kvardagen, av og til trøstast og støttast av eit tolmodig morshjarte, skal sendast ut av hendene våre lenge før dei er klare for det.

Kva slags sivilisasjon er det, som ikkje let heimane fullføre oppdragaransvaret sitt? Som vert tvinga til å sende dei unge, halvvaksne sjelene sine ut i kvardagar med frukostlause morgonar, hurtige middagsløysingar, alkoholfuktige bli-kjent-festar, pengeløyse og forsoving?  Ein kvar oppdragar veit at omsorgsbehovet strekkjer seg ut over 16-årsalderen, og ein kvar sosialarbeidar og samfunnsplanleggar veit at det å halde ungdomen på rett kjøl med ei kjærleg hand er god samfunnsøkonomi.  

Sett frå sentrum er det lett å bøye seg over sine modellar, budsjett og kalkylar, og rekne uforstyrra på innsparingar til skulebygg og utgifter til transport. Det er lett å sjå forbi at det er einskildmenneske som skal driftast inn i stimen av hybelkøer, opptakskøer, ventelister, bortebuarstipend og skyhøge hybelleiger. Det er lett å sjå forbi engstelege morshjarte og heimlengtande born.

Ei mor som ikkje får vere mor til ungen er flygeferdig av eiga vingekraft, vert sint og vanskeleg å ha med å gjere. Det blir mange slike mødre med tida, og vi kjem til å gje sentraliseringsplanleggarane motstand. For ein velutvikla sivilisasjon er eit samfunn som let alle sine borgarar gjere sine val på lik line, med sjansar til å velje å busetje seg ut frå andre verdival enn innbyggjartal og mengde butikkar. Det er eit system som gjev sine borgarar like sjansar til å utøve sitt foreldreskap, byggje sine familier og halde sine born i hendene til tida er inne for sjølv å sleppe tak, same kvar dei vel å bu.

Stillstand?

Det har vore stilt på bloggen ei stund. Vintermørket har teke piffen ut av oss, og formidlingsbehovet har vore på eit lågmål. Kva er det å fortelje? Skjer det eigentleg noko i desse mørke månadane, der både vi og livet ligg halvveges i dvale? Vi held hjula gåande, kjem oss av garde om morgonane, kviler på sofaen om ettermiddagane. Mørket står mot ruta, og dei korte kveldane går med til førefallande oppgåver. Er det noko å melde? Tja og nei.

Vi har feira jul med familien samla, høyrt musikk vi kjende vi hadde sakna, hugsa tankar vi nesten hadde gløymt; om den kristne kulturarven og den merkelege verda, om verdien av dei nære og kjære vi enno har rundt oss. Ein eldre familemedlem døydde rett før jul, og vi var i gravferd og fekk dødens alvor og ugjenkallelege faktum klart for oss på ein iskald kyrkjegard i Jølster.

Eldstesonen fekk omsider kjøpt husvære i Bergen, og vi var av garde ei helg over nyttår og hjelpte til med å bere, køyre, handle, montere og installere han på 42 kvm på Laksevåg. Vi tenkte på slekters gang og vår rolle som utskytingsrampe for nye generasjonar. Vi merka at det kjendest godt å framleis vere nyttige og litt uunnverlege for guten, som for berre nokre vindpust sidan var ein bylt i armane våre. Vi gjorde oss nokre betraktningar om tida og vegen, om framtid og håp og draumar og vilkår for dei som skal etablere seg, og om kva vi sjølve eigentleg har gjort sidan vi var 25.

Vi har vore i to femtiårsdagar på rad, og sett igjen nære og fjernare bekjentskapar frå tidlegare år og samankomstar. Litt gråare, litt rundare i formene, litt skarpare i furene. Litt meir tygde på av tidas tann. Vi får høyre litt om kva dei tenkjer på og strevar med i sine middelaldrande liv, og prøver å sjå ein meiningsfull samanheng i våre eigne.

Vi har arbeidd vidare på våre gjeremål. Gått på jobb og prøvd å møte og formidle fag til ungdomar i ulike stemningsleie, livssituasjonar og dagsform.
Gått i fjøsen og kjent lukta  av 30 sauer som ventar på mat, kjent roa av umælande skapningar, ull og treverk.  Gått i gang med stadig nye fasar og delmål av Den store oppussinga i utleigehuset. Måla gamle, raudmåla, slitne, skitne kjøkenskåp innvendig, lege på kne og fikla med rull og kost i dei inste krokar. Kjent på motivasjonsbrist og uthaldenhetsvanskar, tenkt over kva det krev å fullføre det ein har starta på, og fundert litt over det vi har valt å bruke livet på.

Vi har sett lyset vende tilbake, og gitt oss over når sola strålar blank over fjorden timevis i strekk. Fjorden blåare, snøen kvitare, lyset sterkare enn vi kunne hugse frå i fjor. Vi kunne lene oss tilbake og la tankane flyte av garde på lyset, løfte seg over øyeblikket.
Noko å melde? Kanskje ikkje. Berre heilt vanlege dagar i heilt vanlege liv på ein heilt vanleg utpost i verda, eit heilt vanleg år i januar.