I smørjebua

Det er OL, og eitt har vi lært: Betydninga av god glid og godt feste. Kor avgjerande viktige dei er, mannskapet i smørjebua. Sprengtrente, fyrige idrettsutøvarar får sitt livs sjanse øydelagd av dårlege ski. Musklane jobbar, augo vil ha, men skia vil ikkje ta. Og jubelen når alt klaffar, når idrettsheltane har nådd mål på medaljeplass med perfekte ski, og heile støtteapparatet omfamnar kvarandre i felles sigersrus.

Ofte kan ein kjenne seg igjen i personellet i smørjebua, i det å ha som oppgåve å jobbe for festesmurning og gli for dei andre på laget. Vi her på neset har vårt eige vesle meisterskap gåande, der utøvarane er avhengige av god tilrettelegging. Målstreken skal passerast første mai, når turistsesongen opnar og dommen fell. Fram til då står arbeidsoppgåvene i kø, og det er berre å stålsetje seg. Det skal gravast, ryddast, fiksast og ferdigstillast på fleirfoldige kantar samstundes: Parkeringsplass, kai, vatn og straum til sløyebenk i naustet, uteområde ved hytta på Klævoldsneset. Det er gravemaskiner og entreprenørar og telefonar og tidsskjema som bør haldast. Det må gli, og det kan ikkje vere for mange glipptak. 

Mannen i huset er tidlegare langrennsløpar, og den rikhaldige premiesamlinga frå lags- og krinsnivå står nedpakka i kassar på loftet. Han har kjent dei mange treningsøktene og dei harde løpa på kroppen, og har innleving og medkjensle med heltane i Sotsji. No er han inne i sitt livs femmil, som småbrukutviklar i distriktsnorge. Iherdig arbeider han tidleg og seint, med ein idrettsmann si psyke og uthald; alt anna vert sett til side for å nå målet.
Utøvaren er godt trent, men slit med ein meniskskade, og det kjem til å bli «en thriller der ute i løypa», og eit spørsmål om han kjem seg til mål i tide.Det er ingen tvil: Han treng godt personell i smørjebua. Han er ute i løypa og ofrar svette og krefter, kva anna kan vi andre gjere enn å gjere tilretteleggingsjobben så godt som råd?

Vi har eit juniorlag også, på standardøvinga «Den lange vegen mot det vaksne livet», med fellesstart og hyppige skibyte. Dei strevar seg fram på livets veg, i jungelen av forventningar, krav og mål. Lekser, prøvar og innleveringar, alltid noko som heng over nakken. Alltid ei vurdering som kjem, ein karakter som skal sankast. Dei blir vegde og målte på kvalitet og prestasjon. Utsjånad, kvisebekjemping, kle, hårvoks, rett type treningsskjorte i gymtimen. Kameratskap, plass i flokken, kampen om å vere med, forventningar om å stille opp for kompisar, vere imøtekommande og blid, vere i rett spor, halde god glid. Det krev sin mann. No jobbar juniorlaget mot grunnskuleeksamen og inntak til vidaregåande, med håp om å bli tekne ut på laget for neste sesong.

Det er ei uendeleg rekkje av oppgåver i smørjebua, og det tek aldri slutt.
Første bod er å fjerne gamal smurning. Det veit alle som har hatt ski på beina, at klister frå i fjor er drepen. Så vi fjernar alle spor av gamle aktivitetar; haugen av brukte handkle, flekkete dongeribukser, brukte truser. Den vesle haugen av jord som samlar seg på vaskerommet kvar gong bonden kjem inn med mold på støvlane. Matrestane, støvdottane, smulane.

Kva skal vi så smørje med? Kva er livets beste glidemiddel, kva farge skal Swix’en ha for maksimal framdrift og feste? Tolmod og kjærleik er velkjende oppskrifter, gjerne i meir konkret form: Reine kle på rett plass til rett tid, fyr i omnen, mat på bordet. System og orden, sokkar i sokkekorga, kontroll over kleshaugane, kvitost og mjølk i kjøleskåpet, pengar på busskortet, kontantar i skuffa. Trøst og oppmuntring når det buttar, når motløysa melder seg, når RLE-prøven gjekk dårleg, traktoren manglar straum på batteriet eller gravemaskina har streika.

Det må vere tungt å vere i smørjebua når det går trått. Når kritikken haglar, måla er utanfor synsfeltet og det kan sjå ut som om ein ikkje kjem av flekken. Dei virrar rundt i blinde på leit etter årsaker og løysingar; temperatur, snøkvalitet, blindeføre, klabbeføre, det er eit einaste virvar av misnøye og elende. Smørjarane i store skimeisterskap høyrer vi berre om når det går dårleg. Alle dei gongane Bjørgen, Northug og Bjørndalen har innkassert medaljar til nasjonale sigersrop, har vi aldri høyrt kommentatorane brøle «FOR en innsats som er blitt lagt ned med de skiene!» Vi får aldri rørande heime-i-stova-framfor-innspurten-på-TV-reportasjar frå snøenkene til dei tapre uthaldande mennene i smørjebussen. Får dei noko diplom til å henge på veggen for alle medaljar dei har vore delaktige i? Sjølvsagt ikkje, dumt spørsmål. Deira løn er gleda over å ha gjort ein god jobb, over at utøvarane lukkast – og at dei slepp å få kjeft.

Det ligg ein eim av oppofring over smørjarane. Den same, litt innestengde lukta av frustrasjon som generasjonar av husmødre har latt sive ut over familiane sine: «Akk ja, kor eg har ofra meg for mann og born, må dei no ein gong forstå det..» Det er absolutt utrendy å vere i smørjebua for mann og born i vår tid. Anten skal dei kjedelege, nødvendige jobbane i heimen minimaliserast til det ugjenkjennelege, setjast bort til billeg arbeidskraft, eller så skal dei i det minste delast likt.

Hender det at det blir streik mellom smørjarane? At dei blir så leie at dei legg ned arbeidet der inne i voks-dampen, slengjer døra opp og spring ut? Når det hopar seg opp, og ingen takkar, når kritikken strøymer inn og dei får skulda for all slags fiasko. Når dei bortskjemde utøvarane fer stygt med skia, går på grus eller gras, slit vekk voksen i første sving, leverer inn skia for ny smørjerunde med det same du hadde levert dei frå deg? Når dei skuldar på deg for alt som er gale, når dei er kravstore og forlangar service utover det du kan levere? Er det greitt å tenkje: No er det på tide at dei får prøve å smørje sjølv, og sjå kor lett det er?

Det kokar av og til i støtteapparatet her, og servicefunksjonane vert tøygde til det ytterste.
Når det vert forbrukt ei ufatteleg mengde boxerar og handkle pr. døgn, når brukte koppar og fat, matrestar og halvfulle mjølkekartongar hopar seg opp i ein svinesti i andre etasje. Når «MAMMAAA!! – kor er boxerar?» eller «HAAAR ikkje du kjøpt skinke??» tordnar gjennom gangane. Når den fjøslukt-luktande kjeledressen fyller vaskerommet med eit merkbart og usjarmerande hint av sau gjennom heile lammeperioden. Når sko, jakker og sekker hopar seg opp i inngangspartiet utan at nokon viser snev av vilje til å ta tak. Når alle «MÅ» alt til ei kvar tid, og det berre er å stå med lommeboka open og bilnøkkelen klar.

Kva motivasjon og personlege eigenskapar må til for å bli smørjar? Ynskjet om å sjå andre prestere, den gode kjensla av å bidra? Uthald, å jobbe på for andre sine mål, trivast best i skuggen, verte van med å vere der i osen av kjemikaliar og innestengd luft?
Den viktigaste motivasjonen må vere kjensla av å vere med på laget, å vite at jobben er avgjerande viktig for resultatet. Team-building er viktig på alle moderne arbeidsplassar, å skape kjensla  av å jobbe saman mot eit mål. Det gode liv er å ha nokon i smørjebua, å vere i smørjebua for kvarandre. Skal vi komme nokon veg, er det tvingande nødvendig. Kanskje burde vi oppvurdere det å jobbe i smørjebua, endre tankesett overfor oss sjølve og andre. Arbeidsdeling, spesialisering, team-arbeid kling betre. 

Eitt er sikkert; støtteapparatet her har hendene fulle resten av sesongen, og må legge ned ein avgjerande innsats for glid og feste, halde motivasjonen oppe og heie på utøvarane i sporet.

Jobb: Å bry seg

«God morgon, dette er Høyanger skule. Gjeld det skulemjølk, tast 1, gjeld det administrative oppgåver, tast 2. Ynskjer du å snakke med ein lærar, tast 3. Gjeld det barnetrinnet, tast 1, gjeld det mellomtrinnet, tast 2, gjeld det ungdomstrinnet, tast 3. Tast inn klassetrinn. Beklager, din lærar er oppteken med undervisning, ver venleg å vent (pausemusikk)..din lærar er framleis oppteken, du er no nummer 7 i køen (pausemusikk)…»

Dei to sønene mine på ungdomsskulen har kvar sin flotte, engasjerte kontaktlærar, og eg veit at dei bryr seg. Er det noko, er det berre å ta kontakt. På onsdag ettermiddag sende eg melding til ei av dei. Klokka var rundt 17, eg var nettopp komen heim og hadde fått snakka med sonen. Det var noko eg trengde å formidle til læraren før neste dag. Nokre få SMS-ar gjekk fram og tilbake, eg fekk forklart situasjonen og vi avtalte at ho skulle snakke med han dagen etter. For meg som mor betyr det så mykje å vite at ho veit og tek tak i saka. For han som elev betyr det så mykje å vite at ho veit, og at han blir møtt av interesse og vilje til å nøste.

Det er 26 elevar i klassen hans. Tjueseks unge sjeler som treng så mykje i tillegg til kunnskap og undervisning i fag. Omsorg, oppdraging, grensesetjing, samtalepartnarar, nokon som veit og grip inn. Det er alltid noko. Tankelause og vondsinna kommentarar går gjennom lufta, leksene tårnar seg opp, det er vondt i magen og i hovudet, og det kan vere så mange slags grunnar. Det er konflikter og kompleks og kviser og motløyse og mens-smerter og psykiske vanskar og mobbing og eit flokete klassemiljø. Lurer på kor mange meldingar og telefonar ho får på ettermiddag og kveld i løpet av ei veke?

På heile skulen, 1.-10. klasse, er det ca. 380 elevar. Alle foreldra treng på eit eller anna tidspunkt å gje beskjedar, melde om vondtar og bekymringar, lekser og uheldige episodar. Når vi kjem dithen at alt dette skal inn mellom klokka 8 og 16, burde ingen bli overraska dersom administrasjonen må ty til automatiske telefonsvarar og tastetyranni for å handtere trykket. Men kjem alle behova då til å få sitt svar?

Meldinga frå KS til lærarane er: I framtida skal du ikkje bry deg etter klokka fire. Det er det du får betalt for. Du skal heller ikkje bry deg utan betaling, det er uprofesjonelt og undergrev systemet. Og blir du utsliten då, er det i alle fall din eigen feil! Stakkars kontaktlærarar då, og stakkars foreldre og elevar.

Sjølv er eg norsklærar i 8. klasse og musikklærar for 8.-10. klasse. Denne helga sit eg med ein liten bunke rettskrivingstekstar som skal rettast. I går, før eg gjekk heim, las eg gjennom den siste rapporten som personalet er pålagde å lese, nokre titals sider om at mengda spesialundervisning er for høg, og absolutt må ned. Vi har meir å gå på, får vi vite. Rett nok er ressursane minka dei siste åra og det er ein del forståelege grunnar til at det er slik, men vi har likevel meir å gå på. Vi må gjere ein betre jobb før vi sender elevar til utgreiing for spesialundervisning. Systema må bli betre, vi må bli meir utviklingsretta og gjere meir kartleggings-og utgreiingsarbeid før vi kontaktar PPT.

Så no sit eg her og skal prøve å gje kvar elev individuell hjelp til å komme vidare med skrivinga si. Nokre må øve på dobbel konsonant og stor eller liten bokstav, nokre må lære å bøye nynorske verb og dei flinkaste kan gå vidare til å øve på kommareglar. Nokon treng heilt klart spesialundervisning og eit heilt eige opplegg, men verken eleven eller heimen er motivert for det, så kva gjer vi?

Eg må bry meg, eg må tenkje, eg må vere så strategisk og lur som eg berre kan. Og eg må ha overskot til å engasjere meg. Eg må gjere det i helga. Det er heilt umogeleg å samle tankane i fritimar på skulen, der dei tre andre lærarane på kontoret diskuterer konflikter i 4. klasse, nokre kjempar med papirstopp i kopimaskina på andre sida av gangen og det er ti minutt til neste time startar. Difor må eg gjere det heime, når eg har tid og rom. Når hovudet blir fullt, må eg kanskje gå ut og gjere noko praktisk medan eg tenkjer vidare.

Eg bryr meg om musikkundervisninga òg. Kanskje for mykje, vil nokre meine. Kan det vere nødvendig å lage så mykje styr, å gjere det så vanskeleg? Kvifor all denne støyen med instrumenta?  Ville det ikkje vere enklare å spele nokre lydeksempel på sjangrar og artistar på plater og youtube, og lese stoffet i boka?
Nei, fordi det er eit hjartefag, eit opplevings- og meistringsfag. Eg vil at elevane skal få spele på instrument, å oppleve musikalske samspel, ikkje berre høyre om det. Det er ei oppleving som skaper så mykje: meistring, forståing, samarbeidsevner, sjølvdisiplin, opplevinga av å vere del av eit skapande fellesskap, å få til noko flott i lag. Å kjenne rytmen i kroppen, sanggleda i magen, å kjenne at dei musikalske brikkene grip inn i kvarandre, som logikken i ei matteoppgåve.
Etter den årlege konserten i 10. klasse er det ingen som spør om det har noko for seg. Men vegen fram dit er lang og masete, mykje engasjement vert lagt ned gjennom dei tre åra vi brukar på å nå målet med kvar klasse, kvar elev. Det krev tolmod, uthald og robuste øyregangar.

Denne veka brukte eg forresten ein fritime til ein samtale om musikktimane med ein lite samarbeidsviljug kar i 9. klasse. Det tok noko tid, for det er ikkje berre å legge vilkåra på bordet og setje kniven på strupen. Vi må byggje relasjonar, skal vi komme nokon veg. Det seier dei på kursa vi er pålagde, og det er slikt som vi veit. Så ein må lytte og komme i møte: Korleis er det for deg? Kvifor er det blitt slik? Er det noko du likar eller meistrar, som vi kan gjere meir av? Kva burde vi gjere annleis? Kva foreslår du? Kva avtale kan vi gjere? Han valde å samarbeide, og i neste time gjekk det fint.

Dei vil ha lærarar som bryr seg, for læraren er det viktigaste elementet for eleven si læring. Engasjerte lærarar, som kan skape meistring og motivasjon.
Ja, vi vil bry oss, eg vil bry meg. Det er heile poenget med å vere lærar. Eg vil sjå unge menneske lære, meistre og utvikle seg, bygge opp sjølvtillit og ei oppleving av å bli sett og verdsett. Det vil kollegaene mine òg, det veit eg. Elles blir det uinteressant, og då ville det vore mykje lettare å gjere noko heilt anna.

Difor er eg redd det ikkje er rom for oss i den framtidige skulen, dersom det går den vegen det teiknar. Og difor er det fleire av oss som vurderer å gjere noko anna i staden.
Dei styrande må bestemme seg: Kva slags verdisett og menneskesyn skal skulen byggjast på? Vil dei ha «drøymelærarar», engasjement, meistring, motivasjon, relasjonsbygging mellom lærar og elev, klassemiljøutvikling, tilpassa opplæring, levande menneske som bryr seg? Eller vil dei ha supereffektive, distanserte undervisningsmedarbeidarar som slår av telefonen klokka fire? Som overlet til sentralbordet å ta imot telefonstormen neste morgon klokka åtte?

Det får halde. Alt det andre som eg gjerne ville ha sagt kan du lese i kronikken til Kristoffer Robin F. Kirkhus i Bergens Tidende i dag, lørdag 8. februar (bilde).  No må stilbunken prioriterast. God helg!

Rom for gleder

Korleis går det med gardsutviklinga? Jau, vi er i innspurten til å bli turistvertar på ordentleg, og jobbar med dei siste tinga som må i boks før tyskarane kjem i mai. På nettsida til utleigebyrået InterChalet har bestillingane rulla pent inn i løpet av hausten, og vi har
pr. 1. februar bestillingar for til saman 27 veker på dei to utleigeobjekta våre.
Hos InterChalet vert dei presenterte slik for den tyske marknaden:
http://www.interchalet.com/detail.cfm?object_code=FJS281&bquick=true
http://www.interchalet.com/detail.cfm?object_code=FJS282&bquick=true

Denne hausten har vi brukt til å pusse opp det siste rommet i det gamle våningshuset. «Bestestova» var sett igjen i førre runde, og har fått eit nytt ansikt denne hausten.

 Veggar er målte og parkett er lagt, og midt i det gammal-nye står nokre gamle, ærverdige møblar; ein «høgsetebenk» og tilhøyrane stolar med forseggjorde utskjeringar og vovne seteputer, eit gamalt orgel som vi håpar ein gong å få brukbar lyd i. Mesteparten av dei gamle bøkene som fantest i huset (og det var ikkje reint få!) er samla i ei stor bokhylle på den eine veggen. Nye bord og stabelbare stolar er kjøpt inn, saman med ein instrumentpark som kan brukast til ymse musikalske hendingar. 

Dette er ikkje eit rom som turistane skal bruke, i utleigesesongen skal denne stova vere stengd. Men det er eit rom som opnar nye mogelegheiter resten av året. No har vi tre stover på rad, som kan opnast og fungere som eitt lokale. Der kan det dekkast til 30 personar, og vi håpar det kan brukast til små selskap og arrangement.

Vi håpar at det kan bli eit rom for gleder, for overskot, for selskap og glade menneske. Vi ynskjer å fylle stovene med folk, med latter og prat og musikk. Vi håpar det er nokon som vil bruke dei. Kanskje kan dei fyllast av menneske som har noko å feire, eller ynskjer å treffast. Nokon som vil ha ein bursdag, eit kollegatreff, ein barnedåp? 

I sperrestova på Klævoldsneset har vi også fått eit rom som kan innby til koselege kveldar og gode samvær for 10-15 personar. Sjå fleire bilete på sida «Sperrestova» her på bloggen eller på http://www.facebook.com/Klevold.

 Eit rom ber i seg så mange mogelegheiter. Det står der med ei taus forventning om kva det kan fyllast med. Vegen vidare blir spennande, og vil vise om det er rom som kan skape gleder for fleire.