Lovsong frå hengekøya

Solguden har sett i nåde til oss. Løfta sitt åsyn på oss og gjeve oss sol. Forbarma seg over oss og omsider tint våre sjeler og lekamar. Velsigna oss med lys og varme i overflod, så vi kjenner oss frelste og salige. Vi forfrosne, innkrøkte sjeler, vande med å gå her med bøygde nakkar, krokne mot vêr og vind, forsona med vår lagnad, vi har fått ny von. Det umogelege har vorte mogeleg, under har hendt. Vi leikar i Edens hage med lite meir enn fikenblad, vi sym som fiskar i fjorden og let gledene flyge som fuglar under himmelen. Alle minne om frost og nordavind er ute av tankar og sinn, og vi lever bekymringslaust som uskuldige born på ei sandstrand.

Og så vi, som ikkje har vore truande. Vi som har tvilt og svikta, tenkt syndige tankar om at tidene med velsigning og sol var attgløymde i barndomens rike, at vi heretter var dømde til evig juli-regn og aldri meir enn ein soldag om gongen. Vi som har levd på trassig vilje, vore tapre nordmenn med vikingblod i årene og med vona hengande i pakkereisene til Syden. At vi no skulle få ei slik openberring, beint fram verte omvende! Vi har fått trua igjen, har sett lyset med eigne auge, slik at vi må tru at det er mogeleg: Ja, det kan vere sommar på vestlandet i juli! Det kan vere stabilt høgtrykk i ei veke i strekk. Og det kan klarne opp att sjølv etter to dagar med regn.

Og det beste av alt: Surpompane og sutreposane er sette aldeles til veggs. Vi skal sleppe å høyre på klaginga på landets personalrom etter ferien, over sommaren som ikkje vart, over det gudsjammerlege regnet og dei sørgjelege 8 gradene, over bikinien som ikkje har vore på og nordavinden som aldri tok fred. Vi skal sleppe å høyre «Det har ikkje vore sommar i år (heller)». Nei, no er det klageforbod i månadsvis.  Skulle det no slå om og regne kaldt i eit par månader, har vi likevel opparbeidd så mykje indre lys og varme at alle klager tørkar opp og prellar av i overskodeleg tid. Ikkje før oktober, minst, kan vi akseptere surmuling om nedbør og temperaturar.Og er det no ein hardsett grinebitar som prøvar seg med sutrete vêrkommentarar i lunsjpausen, har vi full rett til å setje stakkaren dugeleg på plass omgåande, kollektivt og utan knussel. Er han no ikkje nøgd, er det berre ein ting som gjenstår: Livslangt eksil i Spania.

Slikt er det vi let tankane halde seg i ande med, her vi ligg i ei hengekøye og prøver å lagre minnet på harddisken for framtidig bruk. Ja, for det kjem til å bli vinter igjen. Så om ikkje minnet no er fullt, så la oss legge inn litt fleire bilete, sansingar, minne: Om korleis sjøvatn kjennest mot kroppen når det ikkje er kaldt, om korleis sein natteluft er mjuk mot armane når vi sit ute i T-skjorte, om korleis morgonlufta på terassen luktar før sola kjem.
For det kjem tider med prøvingar. Det er alltid slangar i paradiset, og vi er ikkje evig sæle. Drivhuseffekten går sin gang, fly forsvinn og i UD sender dei ut terrorvarsel.
I hengekøya syng vi ein salme so lenge.

Å sløye ein fisk

«Er det nødvendig å ta ut innmaten? Og korleis gjer ein det?» Dei var to tyske familiefedre i 30-åra, på ferie ved Sognefjorden, og dei ville leige båt og fiske. Då båtinstruksjonen var gjennomført, hadde dei nokre fleire spørsmål. Kvelden før hadde dei fiska frå land, og fått to fiskar. Dei vart lagde rett i frysen, usløygde, for dei visste ikkje kva dei skulle gjere med dei. No vart dei henta fram igjen, og verten måtte ta på seg å gje eit grunnkurs i sløying. Og medan han tok ut innvollane og viste og forklarte, stod dei attmed og heva augbryn, grein på nasa og grynta mishagslydar som ikkje var til å ta feil av. Dette var ekkelt!

Så var det ei triveleg tysk dame, ho må ha vore oppunder 60, som sprekkeferdig av si nye oppleving berre MÅTTE fortelje  at ho hadde fått sitt livs første fisk! I båten, i fjorden rett utanfor hytta, hadde ho halt opp ein sprellande lyr frå sjøen for første gong. Slik ei grensesprengande oppleving! Så då verten kom innom utpå ettermiddagen for å fikse noko heilt anna, måtte ho berre fortelje han det. Grillen var fyrt opp, og på kjøkenet stod mannen hennar og var i full gang med filetering. «Du sa vel at dei måtte pakke den i aluminiumsfolie på grillen?» sa eg til turistverten. Nei, litt måtte dei no finne ut sjølv, meinte han. «Vi kan ikkje drive vaksenopplæring heller.»

Korleis må det vere, å leve eit heilt liv på kontinentet i Europa utan å ha sett innvollane på ein fisk? Og så komme og skulle leige båt og fiske, og vrenge seg i avsky når lever og rogn tyt ut? Å ha levd i 60 år utan å kjenne rykkinga av spord og finnar i taumen? Å ikkje ha opplevd den korte vegen frå fjord til bord, å ete fiskekjøt som smeltar på tunga, få timar etter å ha symt i fjorden? Er det slikt dei vil ha med seg og fortelje til barneborna?

Det har vore ein annleis og merkeleg sommar. Vi prøvar oss fram i vår nye rolle som turistvertar, og dei nye erfaringane strøymer på. Verda kjem plutseleg hit, av alle stader, og vi skal vinne over barrierane av språk og kultur og forventningar til ferien ved den norske fjorden. «Tenk kor merkeleg det er,» sa husbonden i ein filosofisk augneblink ein kveld, «at det sit nokre folk nede i Tyskland og bookar seg inn her, av alle mogelege stader. På dette einbølte, vesle neset, akkurat hit vil dei komme.» Og kva er det så dei opplever her? Vi har vore på tå hev, urolege for at dei ikkje skulle trivast, at det ikkje skulle vere bra nok. At tilbodet ikkje skulle vere profesjonelt nok, at det er for lite å finne på, for enkle forhold.

Vi er nok stoveblinde, og har vanskar med å sjå det eksotiske som vi lever midt oppi. Kor spesielt det er å leve ei veke eller to ved ein fjord, disponere ein båt, kjenne at snøret fer nedigjennom vassdjupet, spenninga når det rykkjer i taumen. Utfordringa når det faktisk kjem opp ein sprell levande fisk som skal avlivast, sløyast, tilberedast og etast.
Kor mange 30-åringar går det rundt i Europa som aldri har sløygd ein fisk? Kvifor er det heilt latterleg og utenkjeleg at ein vaksen mann ikkje veit at ein fisk må sløyast?
Kor mange eldre damer har aldri site i ein båt med eit fiskesnøre og kjent spenninga når ho dreg den tunge, sprellande lina opp til overflata? Og her har dei ferske turistvertane fått noko å tenkje på. For korleis kan vi ta det for gitt at alle veit og har lært det same som vi?

Brått vart eg veldig glad at far min lærde meg å fiske, i den alderen då ein taklar det med eit ope sinn. Vi grov etter makk, hadde dei på eit glas med litt jord og luftehol i loket. Så la vi i veg med fiskestang laga av ei passeleg lang grein med taum og angel, eller ei slukstang med dupp. Medan myggen beit, stod vi langsmed land på Dalavatnet, eller ved eit av fjellvatna på Kinnaheia. Tolmod var ein dyd som måtte lærast, og av og til gjekk vi frustrerte heim utan eit einaste napp. Når det i lukkelege augneblinkar beit på ei godtruande aure, var det å bruke den innlærte teknikken og knekke hovudet bakover til det kom eit blautt knakk.Så var det å finne fram den sløve tollekniven og sprette opp buken og grisle med å ta ut sloet. Det var den kjekkaste biten. Var vi heldige, fekk vi nokre kjø som var store og mange nok til at mamma fann det bryet verd å steike dei til kvelds. Vel heime kunne vi nyte fangsten som krølla seg på steikepanna. Var vi retteleg heldige, var dei raude i kjøtet, og suksessen var komplett.

Så korleis ville det då ha vore, å vekse opp utan å vite noko om alt dette? Kor mykje ville vi ikkje ha visst då, som vi ikkje visste at vi ikkje visste? Kva ville det ha hatt å seie for dei andre erfaringane vi gjer oss – eller ikkje gjer oss? Og slags sjølvsagd kunnskap er det dei lærer, dei som veks opp i ein by i Tyskland, som vi er latterleg uvitande om? Kva er det vi, i vår enkle og naive landsens oppvekst har gått glipp av, og står hjelpelaust uerfarne om når vi kjem ut i verda? Å te seg i storbylivet? Å kjenne kodar og kulturar, litteratur og kunst, kafèliv og teater?

Ja, eigentleg veit vi det jo: Erfaringar må gjerast, og ein gong må alltid vere den første. Vi kan ikkje legge våre erfaringsbriller til grunn, og tru at alle kan det som er sjølvsagt for oss. Og ein uprofesjonell ferie på eit einbølt nes kan faktisk by på store, små, enkle opplevingar. Vi treng ikkje opplevingssenter og guida turar for å tilby noko grensesprengande. Av og til kan ein fjord vere nok. Og kanskje vi skulle ta oss ein byferie i Tyskland neste år.

 

 

 

 

 

Galleri-eigarar og andre idealistar

Det er sommar, og vi vil oppleve noko. Vi ynskjer oss noko å sjå og smake, noko å vise fram for andre vegfarande i fylket vårt. For nokre dagar har vi teke ein pause frå turistvertrolla, og er kortreiste turistar i eige fylke. No ser vi litt annleis på opplevingane, med både turist- og turistvertbriller på nasa.
Dessutan er vi stolte av fylket vårt, og litt bekymra for piler som peikar nedover: Budsjett som blir stramma inn, bøar som ikkje blir slegne, jordbrukspolitikk og storsamfunn som favoriserer dei store og folkerike områda. Så i dag skal vi snakke opp nokre av dei som skaper liv og aktivitet i bygder og grender i vårt vesle, vakre fylke. Mange av dei er kvinner.

Det finst mange gode døme. I Jølster har ei ung kvinne flytta heim og etablert seg som sølvsmed, med verkstad og butikk på Ålhus. Denne veka fekk ho pris som månadens handverkar i Norge. Du finn henne i eit lite, koseleg hus rett over vegen for Eikaas-galleriet.
http://mobil.firda.no/nyhende/article7458577.ece?ns_campaign=editorial.article&ns_mchannel=editorial.facebook&ns_source=editorial.facebook&ns_linkname=editorial.share.article&ns_fee=0

Ei gammal klasseveninne driv galleri i Rivedal. I ei gammal, oppussa stove med 60 kvm fordelt på to etasjer, heng det bilete som ein kan komme og sjå, utan inngangsbillett. Nokre har ho laga sjølv, mange er andre sine. Innimellom den fulle stillinga som rektor produserer ho bilde når ho har tid og krefter til overs. Eg besøkte henne nyleg, og spurde korleis det gjekk. Jau, det gjekk bra, reint bortsett frå at føretaket har kronisk underskot. Dei inntektene som kjem inn, har gått med til oppussingsutgifter. Ikkje desto mindre satsar ho vidare, med ny sommarutstilling.
http://rivedalgalleri.no/

Så kvifor gjer ho det? Eiga interesse, eit ynskje om å skape aktivitet. Rivedal er ei grend i Askvoll kommune, med ei handfull gardar og hus. Noko må skje, og aktivitet skaper optimisme. Folk skal ha ein plass å komme, noko å oppleve, noko som finst der. Og det gjer seg ikkje sjølv, så difor må nokon gjere det.

I kommunesenteret Askvoll har heimflytta unge starta «Askvoll sjømat og delikatesse».
Tre dyktige kokkar har gitt sunnfjordingane matrettar dei aldri før har sett, og ei satsing som ein ikkje skulle tru var levedyktig utanfor Oslo, har blitt stor suksess i Askvoll. Folk reiser langvegs frå for å handle og oppleve denne særskilde butikken.
http://askvolldelikatesser.no/

Tre eksempel på tiltakslyst og initiativ som gjer distriktet vår litt meir spennande å besøkje og bu i. Dei er gull verd! I Bondebladet og andre publikasjonar kan vi ofte lese om idealistar og optimistar rundt omkring i landet som startar verksemder og tiltak med kreativitet og fantasi. Gardsbutikkar, inn-på-tunet-tiltak, skinnfellproduksjon, ysteri, iskremfabrikk, spinneri og garnbutikk. «Idealistiske tapsprosjekt», seier husbonden, med dårleg skjult skepsis. Og sjølvsagt har han rett. I mange tilfelle kan ein lese mellom linjene at tiltaket krev stor arbeidsinnsats og gjev lite kommersiell forteneste. Og ofte er det kvinner som står bak. Så kvifor gjer dei det? Ofte er svaret at livet er meir enn pengar, og at det er meiningsfylt å få noko til.

Kanskje dette er vår tids dugnadsånd? Folk er tunge å få inn i idrettslag og husmorlag i våre dagar, og den gammeldagse dugnadsånda på bygdene visnar vekk. Men innimellom finst det nokre som gjev etter for skapartrongen, for ynskjet om å få noko opp å gå, for å lage noko med eigne hender, noko som blir til liv og aktivitet for ein sjølv og andre.

Det er skummelt å hoppe, å satse på noko nytt. Du risikerer pengane og omdømmet, og mykje tid av livet ditt som du kunne ha brukt på andre, langt meir egosentriske måtar. Det er heilt sikkert mange lange dagar og korte netter, raude tal, papirmølle og byråkrati, stivbeint regelverk, statlege kontorrotter med rikelege paragrafar og  minimalt med sunt bondevit som gjer livet langt surare enn nødvendig for ein godtruande gründerar der ute i distriktsnorge.

Og det er rikeleg med skeptikarar rundt om i bygdene. Innfødde og heimefødde sjeler som skuler bak gardinene på nyinnflyttarar som kjem og finn på noko nytt. Som sit rundt lunsjbord og i kaffislabberas og dømer dei nord og ned, dei som kjem her og trur at dei skal klare å få til noko anna enn det som alltid har vore. Som godtar seg når det går dårleg og sit klar med «kva var det eg sa» dersom stakkarane må hive inn handkleet. Kanskje har vi til og med vore blant dei, og slengt med leppa over kaffikoppane om halsbrekkande nysatsingar som «aldri kan gå».

Det burde ha vore forbode! Det burde ha vore sett i gang ein fylkeskommunal haldningskampanje med «Støtt småskalainitiativ i bygda di!» eller «Snakk aldri stygt om ein innflyttar med nye idèar!». Det burde ha vore plakatar langsmed riksvegane til støtte for lokalt engasjement og oppbyggjeleg verksemd. Kanskje det kunne ha vore ei ny oppgåve for fylkesbyråkratane?

Kanskje er det eit gode ved dei trange tidene for fylket og presset på distrikta: Kanskje vert det tydelegare at vi er i same båt og må jobbe mot same mål for å halde ripa over vasskorpa. Kanskje kan det bli ein sterkare motivasjon enn misunning og mistru mot nye tiltak. Kanskje kan vi til og med utvikle ein kultur for å heie kvarandre fram.

Galleristar, sølvsmedar, delikatessekokkar, gardsbutikkeigarar, ølbryggjarar, iskremprodusentar, friluftsgründerar, festivalgeneralar, bakstekjerringar, pølsemakarar og alle andre initiativtakarar kan vere framtida for fylket vårt – dei bør støttast og heiast fram.
Sannsynlegvis arbeider dei for mykje meir enn dei tener, av sta og strinakka idealisme og lyst til å skape noko rundt seg. Og vi andre burde vere dei evig takknemlege, der vi og andre turistar kan oppleve distriktsnorge på sitt beste.

Biletet er frå Rivedal Galleri si sommarutstilling 2014:
«Detalj» på pleksiglas av Bente Kystad Syr