august | 2015 | Sonja på Klævold

Vi vil gjerne ha tru på distrikta, vi ser etter teikn på levande bygder, framtid, tilflytting og liv. I sommar var vi på tur gjennom fylket, og frå bilvindauget er det lett å fange opp signala, anten det er eit veldrive heimebakeri på Byrkjelo, eit nyoppbygd feriesenter på Bryggja eller målingsavskalla, forsømde låvar i den tidlegare så veldrivne landbruksbygda Breim. Vi vil gjerne sjå optimisme, signal om satsing og pågangsmot, barnevogner og syklande ungar. Nesten heime passerte vi Vadheim, 6 km frå heimeneset, vår næraste, nokolunde tettbygde tettstad. Inst i Vadheimsfjorden ligg den, med to daglegvarebutikkar, eit vegkryss, eit buss-stopp og eit sovande fjordhotell. Ein vakker stad med utsikt mot fjorden.

Men midt i krysset mellom Riksveg 55 og Europaveg 39 står lokala etter den nedlagde Christian Vik-butikken og gaper med store, blinde vindauge. Slik har det stått i fleire månader no, med «Til sals»-plakatane skeivt opphengde i vindauga. Innanfor står møblementet etter den gamle butikken berre delvis vekkrydda, og dei ein gong så raude og friske markisene heng svartskitne og skrik etter utskifting. Kva har skjedd med dette ærverdige bygget som gjennom årtier har vore hjartet i Vadheim?

Vadheim var ein gong eit knutepunkt, eit dynamisk senter, eit bankande hjarte i distriktet og samferdsla i Sogn og Fjordane. Båten til Bergen gjekk herfrå, og her kom alle reisande til og frå by’n, og mellom Sogn og Sunnfjord. Her var hotell, bank, industri, handel, liv og røre. Heilt fram til 80-talet var det tre matbutikkar og to bakeri her.

Christian Vik kom frå fjellgarden Vikja, og starta i 1900 landhandel i Vadheim. Etter kvart dreiv han også slakteri, bakeri, sagbruk, tønnefabrikk og brusfabrikk(!). Brusfabrikken var i drift fram til 1930-talet, tønnefabrikken til 1965, bakeriet til 1992 og daglegvarebutikken fram til 2007. Vik-butikken i Vadheim var omsnakka og vidkjend då eg vaks opp på 70-talet. Eg hugsar korleis far min fortalde om den, som om den skulle vere eit skattkammer. For Vik’en hadde ikkje berre daglegvarer, men kunstgjødsel og gåveartiklar og det meste ein kunne komme til å trenge, på den tida vegen til Førde enno var kronglete og lang.

Ein gong rundt 1990 var eg på jakt etter filttøfler til den vesle sonen min, og ei av dei trufaste damene bak disken tok oss med opp på loftet for å leite etter passande storleik. Det var eit syn ein ikkje så lett gløymer. Oppunder bjelkelaget, på eit støvete og berre delvis innreidd loft, stod det stabla øskjer i hovudhøgd i kubikkmetervis innover. Gamle pappøskjer med tøfler, gummistøvlar og truleg alt mogeleg anna som hadde vore i varesortimentet i fleire tiår, etter overflata på øskjene å dømme. Mellom stabelrekkjene gjekk den vesle, gamle dama og leitte med lett krøkte arbeidshender, rutinert etter eit heilt liv i butikken, og antageleg lommekjend i øskjejungelen. Om vi fann tøfler til sonen kan eg ikkje hugse, men resten av biletet står spikra i minnet.

Det er 8 år sidan den siste, gamle butikkdama måtte kaste inn handkledet og butikken vart stengd. I vår kom den for sal. Det ser ikkje ut til å ha skjedd noko, og vi har teke til å andøge*: Kjem det ikkje til å skje noko? Skal det berre stå slik? Er det ingen som vil forbarme seg over det tradisjonsrike bygget og gje det nytt liv?
Men svaret er nærliggande: Kva skulle det vere? Kven kunne komme opp med ein forretningsidè som kunne forsvare å bruke millionbeløp på dette bygget, og deretter pusse det opp? Korleis få noko slikt til å gå rundt? Svaret gir seg sjølv.
Det er trist. Det tristaste er at Vik-butikken er eit symbol på utviklinga i distrikta. Den er sentraliseringa i klartekst: Ikkje folkegrunnlag, ikkje lønsemd, ikkje satsing.

Det er tungt å sjå på dei tomme vindaugsrutene. Og i fantasiverda, fristilt frå kalendaren og bankontoen sine avgrensingar, kan vi drøyme: Tenk om nokon kunne ha blåse liv i dei ærverdige lokala og starta ei hjartevarm og idealistisk verksemd, for å få noko til å skje. Ein koseleg kafè og dill-dall-butikk, med heimebakst og saft og småting, lokalmat og handverksprodukt. Ei kunstig gjenoppliving av den krambua som Vik-butikken var i sine glansdagar, eit prov på at Vadheim framleis er ein stad med livets rett og born og unge mødrer med barnevogn og snørrungar på sparkesykkel og bussar og båtar som kjem og går og turistar som stansar i rein nyfikne. Helst skulle den vere driven på dugnad av eit ihuga bygdekvinnelag, nokre grepa kjerringar med roser i kjakane og mjøl på forkleet, trygge smil og arbeidsmusklar i overarmane, med tru på bygda og framtida og etterkomarane. Det skulle ha skapt lys i vindauga, fottrinn i dørene, møtestader for folk, fellesskap og aktivitet. Det skulle ha signalisert til dei fastbuande og dei forbipasserande at her er det noko som skjer, her er det sjeler og som skaper og vil noko, her er det plass for fleire som vil bu i eit lite, godt grendesamfunn, lage born og liv og framtid.

Slik kan vi drøyme i svake øyeblikk, medan vi ei kort stund gløymer jungelens harde lover om omsetning og resultat, rekneskap og balanse, arbeidsmengde og slit, byråkrati og einsemd som er realitetane denne verda byr slike drøymarar.
All ære til Christian Vik og det han skapte på 1900-talet, han hadde fortent eit betre monument enn tomme vindaugsruter mot riksvegen. La oss framleis håpe det kjem ein Askeladd forbi.